Calamiteit

In de praktijk kunnen zich situaties voordoen waarbij het niet altijd duidelijk is of het voorval gemeld moet worden. Gaat het om een calamiteit, die gemeld moet worden of is het een incident dat intern afgehandeld wordt? Een situatie bijvoorbeeld waarbij sprake is van geweld tussen cliënten onderling en geweld van een medewerker naar een cliënt, moet altijd gemeld worden.

Wat zijn Calamiteiten?

In de wet staan de volgende definities van calamiteiten die gemeld moeten worden:

  • Melden van een calamiteit: een niet -beoogde of onverwachte gebeurtenis die betrekking heeft op de kwaliteit van een voorziening en die tot een ernstig schadelijk gevolg/letsel voor een cliënt of de dood van een cliënt heeft geleid (Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015, artikel 3.4).
  • Melden van geweld bij de verstrekking van een voorziening: Seksueel binnendringen van het lichaam van of ontucht met een cliënt, alsmede lichamelijk en geestelijk geweld jegens een cliënt, door een beroepskracht dan wel door een andere cliënt met wie de cliënt gedurende het etmaal of een dagdeel in een accommodatie van een aanbieder verblijft (Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015, artikel 3.4).

Deze definities lijken duidelijk, maar in de praktijk blijkt dat nog veel vragen ontstaan.
Bij een calamiteit is er iets niet goed gegaan, met als gevolg ernstige schade of zelfs de dood van een cliënt. Dit is een onbedoelde of onverwachte uitkomst van de dienstverlening. Het proces is niet verlopen zoals het vooraf gepland was. Of de cliënt heeft niet de voor hem of haar passende dienstverlening gekregen. Bijvoorbeeld bij onvoldoende handelen volgens de richtlijnen of professionele standaard. Ook het handelen van een cliënt zelf kan de oorzaak zijn van een calamiteit.

Voorbeelden van calamiteiten

Voorbeelden van calamiteiten

  • Een cliënt van een 'beschermd wonen' locatie neemt een overdosis drugs. Een ziekenhuisopname volgt; de maag moet leeggepompt worden.
  • Een cliënt met 'individuele begeleiding' wordt vermist en raakt betrokken bij een (verkeers)ongeluk.
  • Op een 'dagbesteding/zorgboerderij' wordt de valpreventie niet goed uitgevoerd: een cliënt valt en heeft een schedelbasisfractuur.
  • Een cliënt van de 'maatschappelijk opvang' pleegt suïcide of doet een concrete poging hiertoe en overlijdt of belandt in het ziekenhuis. We hanteren hierbij het principe dat als er een ziekenhuisopname nodig is, er ook sprake is van een “ernstig schadelijk gevolg voor de cliënt”.
  • Tijdens het leveren van 'huishoudelijke hulp' glijdt een cliënt uit over een natte vloer en loopt een ernstige hoofdwond op.
  • Bij een 'vervoersvoorziening' valt een cliënt uit de rolstoel; bijvoorbeeld tijdens het rijden omdat de rolstoel niet goed vastgezet is in de bus. De cliënt loopt hierbij een heupfractuur op.

Voorbeelden van geweld

Voorbeelden van geweld

  • Een cliënt met 'individuele begeleiding' wordt onzedelijk benaderd door de hulpverlener.
  • Op een locatie voor 'dagbesteding' krijgen enkele cliënten ruzie waarop een handgemeen volgt en één of meerdere cliënten verwondingen oplopen.
  • Op een 'beschermd wonen' locatie wordt een bewoner gepest of getreiterd door andere bewoners of de begeleider waardoor hij angstig wordt en zich emotioneel niet veilig voelt.

Wanneer is een voorval een incident en geen calamiteit in de zin van de wet?

Wanneer is een voorval een incident en geen calamiteit in de zin van de wet?

We spreken van een incident als er in de dienstverlening iets niet goed is gegaan:  

  • een cliënt heeft schade opgelopen
  • een cliënt had schade kunnen oplopen
  • een cliënt kan schade oplopen.

De (mogelijke) schade is een onbedoelde en/of onverwachte uitkomst van dienstverlening. Er is iets niet goed gegaan; bijvoorbeeld door onvoldoende handelen volgens de richtlijn of professionele standaard. Deze beschrijving komt sterk overeen met de beschrijving van een calamiteit, maar pas als de schade ernstig of fataal is, is er sprake van een calamiteit zoals bedoeld in de wet. Een incident kan voor de organisatie zelf wel aanleiding zijn om de kwaliteit onder de loep te nemen.

Voorbeelden van incidenten

Voorbeelden van incidenten

  • Een cliënt krijgt de medicatie die voor een andere cliënt bedoeld was, maar loopt hierdoor geen schade op.
  • Van een cliënt met slikproblematiek is in het dossier beschreven hoe hier mee om te gaan. Een oproepkracht is hier niet voldoende van op de hoogte en de cliënt stikt bijna bij de maaltijd. De situatie wordt echter nog op tijd opgevangen, waardoor er geen schade ontstaat.
  • Een cliënt valt op een locatie voor 'dagbesteding' en loopt hierbij schaafwonden op.
  • Een cliënt spreekt uit suïcide te willen plegen, maar heeft hier nog niet naar gehandeld.
  • Een cliënt die 'individuele begeleiding' krijgt, glijdt thuis uit in bad en houdt hier alleen blauwe plekken aan over.

In geval van twijfel...

Wij adviseren om bij twijfel of een voorval gemeld moet worden, vooraf telefonisch overleg te plegen met de toezichthouder. Zie voor de werkwijze van melden ook het Meldprotocol WMO calamiteit, misbruik of geweld GGD Zuid Limburg (PDF, 263kB).